Een selectie tijdlijnen uit het project ENCOUNTER#7 is te zien in de expositie Living Looonger. De tijdlijnen tonen hoe ons lichaam verandert terwijl we ouder worden en wat dat met ons doet.
NEMO Studio, op het Marineterrein in Amsterdam, is open op woensdag t/m zondag van 12.00 – 17.30 uur. Living Looonger is te bezoeken t/m 5 januari 2025.
Foto: DigiDaan
In de publicatie Superhero of designzero? Over het grenswerk van de social designer in de zorg (HKU press, 2023) ontrafelen onderzoeker Lieke de Kock en ontwerper Joost van Wijmen de complexe rol van de kunstenaar die binnen de grillige praktijk van de ouderenzorg werkt. Deze eerlijke reconstructie van een ‘gefaald’ project laat zien dat je ook te ver ‘out of the box’ kunt denken – en dat is een belangrijke les. Lynn Berger, schrijver en journalist onder meer als correspondent Zorg bij De Correspondent.
In 2023 bestond ENCOUNTER 10 jaar. Dat was reden voor een feestje! We vierden dit met de presentatie van de publicatie Superhero of Designzero? tijdens de Dutch Design Week 2023.
Het artikel Voorbij leeftijd (Gerōn, Volume 23, Issue 2, 2021) belicht de waarde van contact tussen mensen van verschillende generaties en beschrijft de voorwaarden om tot wezenlijk contact te komen. ENCOUNTER#8 dient als voorbeeld van hoe betekenisvol contact beeldvorming kan beïnvloeden. Dit artikel is geschreven door onderzoekers van Leyden Academy voor het online platform Geron.
OPDRACHTGEVER: LOC – programma Radicale vernieuwing langdurige zorg.
WAT: Workshop waarin ruimte ontstaat voor reflectie op rollen en patronen.
WAAR: Netwerkbijeenkomst ‘Radicale vernieuwing langdurige zorg.’
DOEL: Met behulp van een creatieve werkwijze ruimte maken voor een andere blik op een waardevol leven met zorg.
OOGST: Nieuwe perspectieven op de eigen praktijk, bewustwording van eigen professionele rol en welke kansen en beperkingen dat met zich meebrengt in relatie tot cliënten en de organisatie.
OPDRACHTGEVER: Club Goud en zorgorganisatie ZZG.
WAT: Community building project.
WAAR: Zorgwooncomplex de Wollewei en buurten Malvert en Lankforst (Dukenburg/Nijmegen).
DOEL: De buurt middels social design in contact brengen met de Wollewei en haar bewoners, vanuit het idee van de zorgzame buurt.
OOGST: Nieuwe contacten en initiatieven in de buurt, met bewoners, het sociale domein en ondernemers uit de wijk.
Het lijkt een beetje op het tv-programma ‘Puberruil’. ENCOUNTER#10 documenteert het verblijf van 55-plussers in het huis van een 85-plusser. De 55-plusser ervaarde in de woning van de ander het leven dat deze misschien zelf te wachten staat. De reportage heeft de vorm twee filmportretten.
In ENCOUNTER#10 nodigde Stichting ENCOUNTER, Bert en Annie uit om kennis te nemen van hun mogelijke toekomst. We vroegen hen 24 uur te verblijven in het appartement van Henny (87) in de Varenhof, te Rotterdam. Vervolgens vroegen we Frans (61) hetzelfde te doen in het appartement van Jan (85). Jan is een bewoner van Vitalis Woonzorg locatie de Wilgenhof, Eindhoven.
De gasten volgden het ritme van de 85-plussers. Door te verblijven in andermans huis ervaart de 55-plussers het leven van de 85-plusser. Het leven dat zij in de toekomst misschien zelf zullen leiden.
Terwijl het koppel zijn eigen toekomst verkende, werd de 85-plusser door ons ontzorgd. Ze overnachtten in een hotel met een feestelijk diner.
Wanneer je 55 jaar of ouder bent, word je in Nederland gerekend tot de groep ouderen De totale groep ouderen groeit snel in Nederland. Dat stelt ons voor uitdagingen; maakbaarheid kent grenzen, goede zorg vraagt om meer dan medisch oplossen. Hoe willen we oud worden? Het 24 uurs verblijf resulteert in een reportage van het project. Dat genereert bewustzijn van dilemma’s, aannames en clichés en speelt hiermee. ENCOUNTER#10 werpt een blik op ons toekomstig leven. Ervaringsdeskundigen, zorgprofessionals en beleidsmakers zien via de ervaringen van het 55-plus koppel de kracht en de knelpunten van het leven in een zorgcentrum. Toekomstige ouderen nemen kennis van een kwetsbaar leven en een blik in hun eigen (mogelijke) toekomst.
ENCOUNTER#10 vond plaats in de tweede helft van augustus 2021, de filmportretten worden in oktober 2021 getoond tijdens DDW21.
Bekijk hier de portretfilms.
Aldus meneer Klerkx, 85-jaar, die zijn huis openstelt voor de deelnemende 55-plussers.
Subsidiënten
Partners
Steeds vaker spelen ontwerpers een rol in de zorg. Ze richten zich bijvoorbeeld op de mens achter de aandoening, op sociale interactie of trainen (toekomstige) zorgprofessionals. Toch is de combinatie van design en zorg niet vanzelfsprekend succesvol. In ENCOUNTER#9, superhero or design zero? bevraagt Joost kritisch de rol van de sociaal ontwerper in de (ouderen)zorg.
De aanleiding voor deze reflectie was de realisatie van het project ENCOUNTER#9. Dit bestond uit een serie ontworpen ontmoetingen tussen ouderen in woon-zorglocaties en jongeren die in opleiding zijn tot sociaal werker. Hiermee zou Stichting ENCOUNTER een methode uitrollen waarmee mensen van verschillende leeftijden kennisnemen van elkaars levensloop. Het moest vraagstukken aankaarten over wat ouder worden betekent, wat goede (ouderen)zorg is en hoe wij omgaan met het besef dat het leven maar beperkt maakbaar is.
Het project bouwde voort op ENCOUNTER#8. Het doel was om de methode op te schalen en over te dragen aan de betrokken organisaties. Dit staat vaker centraal wanneer social designprojecten binnen de zorg doorgroeien. Bij het vervolg waren meer organisaties betrokken, werden meer ouderen bereikt, waren naast HBO- ook MBO-studenten betrokken en werd er samengewerkt met onderzoekspartner Leyden Academy on Vitality and Ageing.
De uitvoer van het project verliep grillig, gecompliceerd en liet zich nauwelijks sturen. Joost raakte verstrikt toen hij doelen, opdrachten en aanpak probeerde af te stemmen op de werkelijke situatie.
Een beeldend onderzoek
Om zijn worsteling als social designer te delen, positioneert hij zichzelf als anti-superheld. In deze rol onderzoekt hij de betrekkelijkheid van falen en succes en laat hij zien hoe veelbelovende theorie zich verhoudt tot de vaak weerbarstige praktijk.
Door het ontwerpperspectief te combineren met de reflecties van de deelnemers, partners en belanghebbenden geeft ENCOUNTER#9, superhero or design zero? een meerstemmig beeld van de complexe werkelijkheid waarbinnen (social) design in de zorg opereert. Dit toont niet alleen de knelpunten maar ook de waarde van deze aanpak.
Publicatie
Over dit project schreef Joost samen met Lieke de Kock Superhero of designzero? Over het grenswerk van de social designer in de zorg. Deze publicatie ontrafelt de complexe rol van de kunstenaar die binnen de grillige praktijk van de ouderenzorg werkt.
Mindset: wendbaar, verantwoordelijk en lerend
De zorgrealiteit waarin het ontwerpproces plaatsvindt is weerbarstig. Het stelt ontwerpers en de professionals die met hen samenwerken voor uitdagingen. Het is belangrijk om samen – met aanpassingsvermogen en wederzijds begrip – te onderzoeken wat we van elkaar kunnen verwachten en welke resultaten adequaat zijn. Wanneer dat niet gebeurt, wordt de inzet van design een verzonnen vlucht uit de werkelijkheid, met de ontwerper als tragische antiheld.
Subsidiënten
Partners
Wat kunnen we leren van elkaars levensloop? Dat is de centrale vraag binnen ENCOUNTER#8. In dit achtste deel is de iteratieve aanpak van het onderzoek goed zichtbaar. Enerzijds worden de uitkomsten uit ENCOUNTER#7 doorontwikkeld, anderzijds vormde het de pilot voor ENCOUNTER#9.
Samen met Vitalis Woonzorg Groep, Avans Hogeschool en Leyden Academy on Vitality and Ageing ontwikkelde Joost ENCOUNTER#8, een reeks ontmoetingen tussen bewoners van Vitalis en studenten sociale studies van Avans. Een oudere werd gekoppeld aan een student. Veertien weken lang ontmoetten zij elkaar in de Wilgenhof, een woonzorglocatie.
Iedere week ontvingen zij een opdracht waarbij zij de eigen of elkaars leefwereld in kaart brachten. Hierbij werd gebruik gemaakt van verschillende kunst- en designvormen. Allebei hetzelfde doen was het uitgangspunt. Zo werd deelnemers bijvoorbeeld gevraagd om een week lang hun uitzicht te fotograferen, of moesten ze een dag lang het aantal meters zij afleggen noteren. Vervolgens reflecteerden zij samen op dit materiaal. Door hun levens te vergelijken en inzichten te delen, konden ze zich op een laagdrempelige maar onverwachte manier in elkaar verplaatsen.
In het magazine Gedeeld Perspectief lees je meer over de uitkomsten en de betekenis van het project voor de deelnemers en voor Joost als ontwerper.
Medewerkers van de onderzoeksgroep Belgian Ageing Studies, verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel, schreven een evaluatierapport over de ervaringen van deelnemers.
Maaike Mul, Coördinator Kunst & Cultuur Vitalis Woonzorg Groep
In de media:
In Geron, Tijdschrift over ouder worden & samenleving, verscheen het artikel Voorbij leeftijd: hoe betekenisvol contact beeldvorming kan beïnvloeden over het project.
Subsidiënten
Partners
Bjorn, student sociale studies, Avans Hogeschool.
Een tweede doel van ENCOUNTER#8 was om de methode van #7 duurzaam uit te rollen en breder in te zetten in samenwerking met partnerorganisaties. Zo werd de methode aangeboden aan cursisten van de Executive Leergang bij Leyden Academy. Daarnaast werd de DIY#7 via het netwerk van Leyden Academy door en voor ouderen zelfstandig ingezet. Vrijwilligers van de training voor Bijscholing Geestelijk Verzorger bij Relief gebruikte de DIY om invulling te geven aan hun programma. Lees hier meer.
Vrijwilliger Gonny Tafuni
Ook zal de methode op maat worden ingezet door vrijwilligers en bewoners van Vitalis Eindhoven en ZuidOostZorg Drachten, en voor patiënten van de afdeling Psychiatrie van UMC Utrecht.
Partners
Welke vakantieplannen maakt een 95-jarige nu ze nog 20% kan zien? Sinds wanneer wacht een 16-jarige, die zichzelf te klein vindt, op zijn groeispurt? Tijdens ons leven verandert ons lichaam. Het groeit en wordt sterk, het slijt en wordt soms ziek. Naarmate we ouder worden ondergaan we steeds meer veranderingen en telkens passen we ons aan. Dat beïnvloedt hoe we ons voelen en hoe we ons gedragen.
Joost vroeg deelnemers aan ENCOUNTER#7 een tijdlijn van deze veranderingen te maken. Daarop markeerden zij leuke, pijnlijke of onverwachte ervaringen en persoonlijke herinneringen. Deelnemers werken met een kroontjespen. Deze vlekt snel maar is ook herkenbaar. Veel ouderen hebben ermee leren schrijven. Het ontwerpen van uitdagingen, zoals het gebruik van de kroontjespen, is een onderdeel van ENCOUNTER. Het vraagt deelnemers om zorgvuldig en geconcentreerd te werken, waardoor tijd voor reflectie ontstaat. Zo ontstond een verzameling tijdbalken van verschillende generaties. Ze maken inzichtelijk dat, naarmate wij langer leven, ons gedrag en gevoel zich telkens moet aanpassen aan de mogelijkheden van ons lichaam.
Joost van Wijmen ziet bewoners van woonzorgcentra als experts van deze verandering. Het ontsluiten van hun expertise maakt de veerkracht van ouderen zichtbaar. Hun ervaringen werken als een spiegel.
Het project ontstond in 2019 en werd 17 augustus t/m 4 oktober 2020 getoond bij Yksi Expo te Eindhoven. Het was onderdeel van de Social Design Lobby en de Embassy of Health tijdens de Dutch Design Week 2020.
Bekijk hieronder de video van Embassy of Health.
Met ENCOUNTER#7 werkt Joost ook aan het duurzaam uitrollen van de methode. #7 kan zelfstandig door deelnemers (uit het zorgdomein) worden uitgevoerd. Ze voeren dan gesprekken met hun omgeving over het verhaal achter hun zorgvraag. Bijvoorbeeld met vrijwilligers, zorgprofessionals en/of andere zorgafnemers.
Eind 2020 is de do it yourself-versie van ENCOUNTER#7 ontwikkeld: DIY#7. Dit is een werkblad dat zelfstandig te maken is. Op de voorkant staat een uitleg over het project. Op de achterkant een simpele instructie en een raster waarop de levenslijn gemaakt kan worden. Geïnteresseerden kunnen zelfstandig met het thema aan de slag gaan. Ook is deze DIY-versie als groep in te vullen. Dan vormt het een uitgangspunt voor een gesprek over de veranderende levensloop.
De tekst op het werkblad is zowel in het Nederlands als in het Engels geschreven. DIY#7 kost € 12,45 excl. verzendkosten en is te bestellen via Stichting ENCOUNTER: info@project-encounter.nl.
ENCOUNTER#7 kan ook in groepsverband worden uitgevoerd. Stichting ENCOUNTER verzorgt dan een workshop. (Prijs op aanvraag)
Meer informatie: info@project-encounter.nl.
Subsidiënten
Partners
Rinske Sieswerda, Coördinator Odensehuis Heerenveen.
ENCOUNTER#7, citaat van deelnemende oudere uit de VUB rapportage over het project.