ENCOUNTER#7

Studio Antigif

Tijdlijn van het veranderende lichaam

Welke vakantieplannen maakt een 95-jarige nu ze nog 20% kan zien? Sinds wanneer wacht een 16-jarige, die zichzelf te klein vindt, op zijn groeispurt? Tijdens ons leven verandert ons lichaam. Het groeit en wordt sterk, het slijt en wordt soms ziek. Naarmate we ouder worden ondergaan we steeds meer veranderingen en telkens passen we ons aan. Dat beïnvloedt hoe we ons voelen en hoe we ons gedragen.

Joost vroeg deelnemers aan ENCOUNTER#7 een tijdlijn van deze veranderingen te maken. Daarop markeerden zij leuke, pijnlijke of onverwachte ervaringen en persoonlijke herinneringen. Deelnemers werken met een kroontjespen. Deze vlekt snel maar is ook herkenbaar. Veel ouderen hebben ermee leren schrijven. Het ontwerpen van uitdagingen, zoals het gebruik van de kroontjespen, is een onderdeel van ENCOUNTER. Het vraagt deelnemers om zorgvuldig en geconcentreerd te werken, waardoor tijd voor reflectie ontstaat. Zo ontstond een verzameling tijdbalken van verschillende generaties. Ze maken inzichtelijk dat, naarmate wij langer leven, ons gedrag en gevoel zich telkens moet aanpassen aan de mogelijkheden van ons lichaam.

Joost van Wijmen ziet bewoners van woonzorgcentra als experts van deze verandering. Het ontsluiten van hun expertise maakt de veerkracht van ouderen zichtbaar. Hun ervaringen werken als een spiegel.

Het project ontstond in 2019 en werd 17 augustus t/m 4 oktober 2020 getoond bij Yksi Expo te Eindhoven. Het was onderdeel van de Social Design Lobby en de Embassy of Health tijdens de Dutch Design Week 2020.

Bekijk hieronder de video van Embassy of Health.

Met ENCOUNTER#7 werkt Joost ook aan het duurzaam uitrollen van de methode. #7 kan zelfstandig door deelnemers (uit het zorgdomein) worden uitgevoerd. Ze voeren dan gesprekken met hun omgeving over het verhaal achter hun zorgvraag. Bijvoorbeeld met vrijwilligers, zorgprofessionals en/of andere zorgafnemers.

Eind 2020 is de do it yourself-versie van ENCOUNTER#7 ontwikkeld: DIY#7. Dit is een werkblad dat zelfstandig te maken is. Op de voorkant staat een uitleg over het project. Op de achterkant een simpele instructie en een raster waarop de levenslijn gemaakt kan worden. Geïnteresseerden kunnen zelfstandig met het thema aan de slag gaan. Ook is deze DIY-versie als groep in te vullen. Dan vormt het een uitgangspunt voor een gesprek over de veranderende levensloop.

De tekst op het werkblad is zowel in het Nederlands als in het Engels geschreven. DIY#7 kost € 12,45 excl. verzendkosten en is te bestellen via Stichting ENCOUNTER: info@project-encounter.nl.

ENCOUNTER#7 kan ook in groepsverband worden uitgevoerd. Stichting ENCOUNTER verzorgt dan een workshop. (Prijs op aanvraag)
Meer informatie: info@project-encounter.nl.

Subsidiënten

Kunstloc Brabant (Impulsgelden)
Stichting de Zaaier

Partners

Vitalis Woonzorg Groep
Axion Continu
UMC Utrecht
ZuidOostZorg
Leyden Academy on Vitality and Ageing
Stichting Zilver-Werk

‘De methode ENCOUNTER#7 noem ik tijdlijnschrijven. Als je met mensen gaat tijdlijnschrijven, wordt een stukje verleden getoond en gedeeld via het papier. Je komt vaak tot mooie ontdekkingen. Belangrijke levensgebeurtenissen waar lang niet of nooit over gesproken is, schieten weer te binnen. Dat dit weer in beeld komt vind ik de pareltjes van de methode. Hoe mooi is het dat ouderen zich iets herinneren waar ze enthousiast over gaan vertellen!

Ik hoop dat als ik oud ben, er aandacht en interesse blijft voor wie ik ben. Dat ik dan niet alleen als het oudere lichaam wordt gezien waar “ik” in woon, maar dat ik, als mens, er ook nog mag zijn.’

Rinske Sieswerda, Coördinator Odensehuis Heerenveen.

‘Wat eigenlijk gebeurde in het project, was het ophalen van oude herinneringen die ergens verstopt waren en die weer naar voren kwamen terwijl ik bezig was met de tijd. Dus het ophalen van herinneringen waar ik eigenlijk niet meer aan dacht, maar die op dit moment allemaal weer naar voor kwamen.’

ENCOUNTER#7, citaat van deelnemende oudere uit de VUB rapportage over het project.

ENCOUNTER#6

Studio Antigif

Geborduurde littekens en hun verhalen

Ons lichaam definieert wie wij zijn. Het groeit en wordt ouder. Het beschadigt, herstelt of wordt hersteld. Deze veranderingen worden soms zichtbaar door littekens op onze huid. Met een onalledaagse verzameling geborduurde littekens onderzoekt een team van social designers, productmakers en onderzoekers, onder leiding van Joost van Wijmen, het veranderende lichaam.

Joost verzamelde littekens van kinderen, pubers, volwassenen en ouderen en hun herinneringen eraan. Nadat hij ze overtrok op doorzichtige sheets, liet hij de littekens op zijde naborduren. Ze onthullen kleine en grote persoonlijke verhalen die tegelijkertijd universele thema’s blootleggen en bespreekbaar maken, zoals als intimiteit, privacy, verlies, kwetsbaarheid, nabijheid, ontmoeten, afscheid, deelnemen en gezien worden.

De borduurwerken vormen een levende collectie kunstwerken, die (nog steeds) wordt getoond in een mobiel expositiemeubel dat op reis gaat naar bibliotheken, ziekenhuizen, zorglocaties en musea. Zoals naar het Elisabeth-Twee Steden Ziekenhuis in Tilburg, het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ‘s-Hertogenbosch, Bibliotheek Den Bosch, Sûnenz in Drachten, De Dutch Design Week 2019 en het TextielMuseum in Tilburg. Op verschillende van deze plekken vonden ook live encounters plaats, waarbij deelnemers hun littekens doneerden.

Via ENCOUNTER kijken we op een andere manier naar ons (veranderende) lichaam. In ziekenhuizen wordt ENCOUNTER#6 bijvoorbeeld ingezet om de impact van het medisch ingrijpen op de eigen identiteit in kaart te brengen. Dit gebeurt door storytelling (het borduursel) en aan de hand van de ervaringen van patiënten (hun verhaal). Zo draagt het project op innovatieve wijze bij aan mensgerichte zorg vraagstukken.

In ENCOUNTER#6 worden deelnemers, publiek en partners wezenlijk geraakt. Deelnemers gaven aan dat zij zich gehoord en gezien voelen. Het project richt de blik op hun ervaringen.

‘Ik vind dit een bijzondere kunstvorm, die ik nog nooit heb meegemaakt. Ik zag u al vanaf een afstand, ik werd nieuwsgierig. Het is creatief en gaat positief om met iets negatiefs; een litteken. Het wordt uitnodigend gepresenteerd. Je laat mij merken dat ik de moeite waard ben. Je ziet jezelf, je maakt iets kenbaar aan de buitenwereld op een nieuwe manier. Een litteken gaat nooit weg. Ik denk dat je mensen confronteert. Het is de zichtbare bovenlaag waar veel onder zit. Die visualiseer je en daarmee zet je mensen aan het denken. Zij durven misschien niet mee te doen. Maar je zet ze wel aan het denken en vervolgens komen ze toch mee doen. Tenminste dat gebeurde bij mij en dat vind ik iets geweldigs!’

Martien, een bewoner van Vitalis Woonzorg Groep

‘Ik vond het zien van mijn geborduurde litteken erg bijzonder. Door ‘m zo voor me te hebben liggen had ik wel echt het gevoel dat ik tegen mensen kon zeggen ‘kijk, dat is die van mij, en dit is mijn verhaal’. Ik was trots op een bepaalde manier. Dus ik denk dat het in die zin wel kan helpen met acceptatie, en vooral om er een eigen verhaal omheen te ontwikkelen.’

Deelnemer Paula, zij heeft een litteken in haar gezicht als gevolg van rhabdomyosarcoom

Producten
Binnen ENCOUNTER#6 zijn ook twee producten ontwikkeld. Naast machinaal geborduurde littekens die als broche te dragen zijn, is er een do it yourself -borduurpakket van 5 verschillende littekens en hun verhalen. Deze zijn ook als ansichtkaart te versturen.

Bestel via info@project-encounter.nl.

In de media:
8 januari 2019: Radio1, live ENCOUNTER en interview Nieuws en Co
12 januari 2019: Radio2, Spijkers met Koppen
29 januari 2019: Artikel Telegraaf, René Steenhorst
1 oktober 2019: Artikel Brabants Dagblad, regio Tilburg

Subsidiënten

Kunstloc Brabant (Impulsgelden)
Het Stimuleringsfonds
Creatieve Industrie
Prins Bernard Cultuurfonds
Cultuurfonds Pop-up ’s-Hertogensboch
Stichting Stokroos
en 142 donateurs via Voordekunst

Partners

Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis
Hogeschool voor de Kunsten Utrecht
Rotary ’s-Hertogenbosch in samenwerking met het Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch
U Create
Sûnenz, onderdeel van ZuidOostZorg, Drachten
TextielMuseum, Tilburg
Huis 73, Bibliotheek ’s-Hertogenbosch

ENCOUNTER#5

Studio Antigif

Wegens omstandigheden gestrand

Binnen ENCOUNTER staan ontmoetingen centraal. Ze komen echter niet altijd tot stand. ENCOUNTER#5 zou een samenwerking zijn tussen het Van Abbemuseum, Eindhoven, het Lectoraat Performatieve Maakprocessen van de HKU en Stichting ENCOUNTER. Het project raakte verstrikt in talloze mails en de agenda’s van de verschillende partners. Het is nooit gerealiseerd.

Het aangaan van nieuwe relaties is een delicaat proces en vraagt om veel tijd en energie, mails, telefoontjes, apps, gesprekken, pitches, video calls en presentaties. Joost bereid zich grondig voor en stemt de informatie af op desbetreffende medewerker of organisatie. Daarnaast betekent het dat hij tijdens een gesprek vaak in en paar minuten het voor de ander onbekende en soms ‘wonderlijke’ project over het voetlicht moet weten te brengen.

‘Zit de ander daarop te wachten? Heeft de ander daar nú ruimte voor in diens hoofd? Wat wordt mijn strategie? Duw ik door? Doe ik een stapje naar achter? Ben ik begripvol en veer ik mee of reageer ik juist sturend en neem ik het initiatief? Vaak beslis ik mijn strategie in een spilt second van een gesprek met een potentiële partner. Dit gebeurt vaak onbewust tijdens de eerste drie zinnen van een (telefonisch/ online) gesprek. Meestal is de ander geïnteresseerd en komt het tot een samenwerking. Maar soms zijn mijn pogingen vergeefs en strand een project. ENCOUNTER#5 is daar een voorbeeld van.’

Joost van Wijmen

ENCOUNTER#4

Studio Antigif

Pilot geborduurde littekens

Iets wat bijna iedereen heeft maar wat niet vaak zichtbaar wordt: een litteken. Het zijn gestolde getuigenissen van vaak intieme veranderingen. Binnen ENCLOUNTER#4 ontwierp Joost ontmoetingen met mensen met een litteken. Tijdens zo’n ontmoeting vroeg hij of hij hun litteken mocht kopiëren en laten naborduren op zijde. Vervolgens ging hij met de deelnemers in gesprek. Enerzijds veroorzaakte de vraag nabijheid, anderzijds onthulde die de veranderingen die het lichaam heeft ondergaan.

De aard van de ontmoeting bleef telkens hetzelfde. Wat veranderde waren de omgeving en de doelgroep. Hiermee onderzocht Joost ook de invloed van de omgeving (de context) op de interventie. Daarnaast bleek het verhaal achter het litteken van grote invloed of iemand meedeed en welke impact deelname had. De reden om deel te nemen werd mede bepaald door de omgeving waarin de ontmoeting plaatsvond, het tijdstip, de verwachting van de deelnemer, de activiteit die onderbroken werd. Wat de deelname vervolgens met je doet, is afhankelijk van de lichamelijke verandering die je hebt ondergaan toen het litteken ontstond.

Sommige deelnemers vertelden een grappige anekdote die is verbonden met hun litteken. Voor anderen is het litteken juist verbonden aan een belangrijk en aangrijpend moment uit het leven. Ze zijn bijvoorbeeld ontstaan bij een geboorte, een bedreigende ziekte, of een ernstig ongeluk. Het litteken kan daarna een tastbare herinnering zijn aan zo’n moment. Ze zijn blijvende veranderingen op het lichaam die bij sommige mensen onderdeel worden van wie ze zijn, van hun identiteit.

ENCOUNTER#4 reisde naar het Huygens Luyceum (Eindhoven), naar Vitalis Woonzorg Groep in Eindhoven, naar de AIDS2018-conference (Amsterdam) en was te gast in de Werksalon van het Van Abbemuseum in Eindhoven.

Naast een dagje clandestien ontmoeten en guerrilla borduren op het 18 Septemberplein in Eindhoven, werd ENCOUNTER#4 in 2017 ook in Praag uitgevoerd, tijdens het symposium Porous Borders georganiseerd door The Prague Quadrennial of Performance Design and Space.

De resultaten werden in 2018 gepresenteerd in TAC, Temporary Art Centre Eindhoven, tijdens de Critical Costume Conference 2018, University of Surrey en op de conferentie Bodies Re-formed Conference van Durham University in Dunham, Groot Brittanië.

Subsidiënten

Kunstloc Brabant
Het Stimuleringsfonds
Creatieve Industrie

Partners

Hogeschool voor de Kunsten Utrecht
Vitalis Woonzorg Groep
Van Abbemuseum
TAC Temporary Art Centre Eindhoven
Huygens Lyceum, Eindhoven
AIDS2018-conference, Amsterdam
The Prague Quadrennial of Performance Design and Space, Czech Republic

ENCOUNTER#3

Studio Antigif

‘Reinventing happiness’

We maken dagelijks op verschillende manier contact met elkaar. Dit aanraken is gegoten in sterke sociale regels en wetten. ENCOUNTER#3 was een onderzoek naar de verleiding tot fysiek contact binnen een museale context. En werd in 2015 geëxposeerd als onderdeel van de tentoonstelling Reinventing Happiness in het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, nu Design Museum Den Bosch. In een geënsceneerde setting nodigde Joost van Wijmen bezoekers uit de handelingen van een kostuumontwerper – zoals het meten van lichaamsmaten – te ondergaan of bij andere bezoekers te verrichten. Worden deze handelingen als intiem ervaren? Wat doet dit met de ontmoeting?

Tijdens de ontmoeting werden ook hun maten gemeten met rode touwtjes. Er werd van kleding gewisseld en terloops vroeg hij deelnemers naar hun eventuele littekens. Zo werd het een actieonderzoek naar het moment van aanraken, intimiteit tussen onbekenden en de grenzen van het lichaam. Daarnaast bleek de impact het veranderend lichaam een thema dat voor deelnemers persoonlijk maar tegelijkertijd ook herkenbaar is.

‘Not only was the presence of Van Wijmen important, but also that he had to put himself in a very vulnerable position by starting off with an almost empty space. He had to convince visitors of becoming part of his research having almost nothing at hand but himself. The intimate space of any visitor (participating and non-participating) was enlarged, at least for the time of their museum visit.’

Joanna van der Zanden, gastcurator bij Het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch

Partners

Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch
Hogeschool voor de Kunsten Utrecht
Het Huis Utrecht

ENCOUNTER#2

Studio Antigif

Een klittenband ontmoeting

Twee klittebandmannetjes ontmoeten elkaar op de vloer. De ene keer is de ontmoeting harmonieus, de andere keer wat ongemakkelijk. ENCOUNTER#2 had de vorm van een performance door publiek, voor publiek. Toeschouwers werden uitgenodigd om een klittenbandpak aan te trekken en elkaar aan te raken. Door de aanraking plakten de lichamen van de deelnemers aan elkaar. Met het aantrekken van een klittenbandpak transformeerde het publiek van toeschouwer naar deelnemer en ontstond er intiem contact.

Binnen ENCOUNTER#2 onderzocht Joost de impact van fysiek contact tussen onbekenden. In de relatie tussen mensen is dit essentieel. Om te troosten, om lief te hebben, om pijn te doen maken wij fysiek contact met elkaar. Dit contact is sterk verbonden met sociale regels en codes over fysiek gedrag. ENCOUNTER#2 plaatst deze momenten van lichamelijk contact in een meer abstracte context met als doel dit directe wederzijds fysieke ingrijpen te onderzoeken door het ervaren en publiekelijk te delen.

Het tonen van ENCOUNTER#2 gaf de mogelijkheid aan zowel collega-ontwerpers als wetenschappers met een specifieke onderzoekspraktijk in (theater)kostuums om zelf de encounters te ondergaan en te reageren op Joost zijn onderzoek naar het fysieke ingrijpen. De live encounters werden door omstanders gefascineerd gadegeslagen. Maar op de vraag of ze zelf wilden deelnemen antwoorden de meesten: ‘Yes, I will definitely try, but not now´. Wat zoveel betekende als: zeker niet! En iemand die wel meedeed zei: ‘It is just like my marriage; you want to connect to the other, but as soon as you do there is a conflict’

Door de reacties realiseerde Joost zich dat zijn interventies eenvoudiger moesten worden. Het aantrekken van de klittenbandpakken zorgde voor een complete transformatie. Deze was te invasief, te heftig. In het vervolg waren de interventies dan ook eenvoudiger.

Het project werd ontwikkeld met Lisa Louwers en gepresenteerd in Theater Kikker te Utrecht in 2013, tijdens de Critical Costume Conference 2015 te Helsinki en in 2016 op een symposium van het Fashion and Costume Thinking Research Centre bij de University of Huddersfield.

Partners

Hogeschool voor de Kunsten Utrecht
Theater Kikker, Utrecht
Critical Costume Conference 2015 te Helsinki, Finland

ENCOUNTER#1

De grenzen van het lichaam

Wat er gebeurt er als het ene lichaam op het andere lichaam ingrijpt? Met deze vraag ontstond in 2012 het onderzoeksproject ENCOUNTER van kostuumontwerper Joost van Wijmen. ENCOUNTER#1, een onderzoek naar de grenzen van het lichaam, begon als een workshop met studenten en alumni van de afdelingen Fashion Design en Theatre Design van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Het was onderdeel van een reeks onderzoeksactiviteiten binnen het Lectoraat Performatieve Maakprocessen van de HKU.

We hebben het idee dat we ons hele leven hetzelfde lichaam behouden. Maar wat het lichaam is, verandert constant. Door kleine en grote ‘ingrepen’ aan ons lichaam verandert vervormt of transformeert het, al dan niet zichtbaar. We doen pogingen om ons lichaam, of ons gevoel over ons lichaam, te optimaliseren. We gaan daarvoor naar kappers, opticiens, artsen, kledingzaken, maar ook naar kostuumontwerpers, make-up artiesten, tatoeëerders en piercers.

In het onderzoek ging het niet in de eerste plaats om het eindresultaat, maar veeleer over het moment ervoor, het moment waarop het ene lichaam op het andere lichaam ingrijpt. Zoals het moment dat de arts aan je buik voelt of een spiraaltje bij je zet, dat de kapper de schaar in je haar zet, of dat je geliefde een ring aan je vinger schuift. Er wordt zelden stilgestaan bij wat er dan precies gebeurt en wat voor invloed dat heeft op de uiteindelijke verandering. Het is dit moment, waarop je je ineens erg bewust wordt van je lichaam. Het lichaam dat je bent, wordt dan een lichaam(sdeel) dat je hebt. De ‘ingreep’ schept dus eigenlijk een bepaalde afstand. Het is alsof we observator worden van ons eigen lijf en verwonderd vragen; is dit mijn lichaam?

Lees het artikel ‘Want dit is mijn lichaam’ van Nienke Scholts.

Als onderzoeker is Joost van Wijmen onderdeel van Het Lectoraat Performatieve Maakprocessen in Utrecht. Het vooronderzoek kreeg de naam ‘Onbeperkte Lichaam’ en was een workshopweek binnen het onderwijsprogramma van de HKU voor studenten en alumni van de afdelingen Theatre Design en Fashion Design.

Partner

Hogeschool voor de Kunsten Utrecht