Het lijkt een beetje op het tv-programma ‘Puberruil’. ENCOUNTER#10 documenteert het verblijf van 55-plussers in het huis van een 85-plusser. De 55-plusser ervaarde in de woning van de ander het leven dat deze misschien zelf te wachten staat. De reportage heeft de vorm twee filmportretten.  

In ENCOUNTER#10 nodigde Stichting ENCOUNTER, Bert en Annie uit om kennis te nemen van hun mogelijke toekomst. We vroegen hen 24 uur te verblijven in het appartement van Henny (87) in de Varenhof, te Rotterdam. Vervolgens vroegen we Frans (61) hetzelfde te doen in het appartement van Jan (85). Jan is een bewoner van Vitalis Woonzorg locatie de Wilgenhof, Eindhoven.

De gasten volgden het ritme van de 85-plussers.  Door te verblijven in andermans huis ervaart de 55-plussers het leven van de 85-plusser. Het leven dat zij in de toekomst misschien zelf zullen leiden.

Terwijl het koppel zijn eigen toekomst verkende, werd de 85-plusser door ons ontzorgd. Ze overnachtten in een hotel met een feestelijk diner.

Steeds vaker spelen ontwerpers een rol in de zorg. Ze richten zich bijvoorbeeld op de mens achter de aandoening, op sociale interactie of trainen (toekomstige) zorgprofessionals. Toch is de combinatie van design en zorg niet vanzelfsprekend succesvol. In ENCOUNTER#9, superhero or design zero? bevraagt Joost kritisch de rol van de sociaal ontwerper in de (ouderen)zorg.

Wat kunnen we leren van elkaars levensloop? Dat is de centrale vraag binnen ENCOUNTER#8. In dit achtste deel is de iteratieve aanpak van het onderzoek goed zichtbaar. Enerzijds worden de uitkomsten uit ENCOUNTER#7 doorontwikkeld, anderzijds vormde het de pilot voor ENCOUNTER#9.

Welke vakantieplannen maakt een 95-jarige nu ze nog 20% kan zien? Sinds wanneer wacht een 16-jarige, die zichzelf te klein vindt, op zijn groeispurt? Tijdens ons leven verandert ons lichaam. Het groeit en wordt sterk, het slijt en wordt soms ziek. Naarmate we ouder worden ondergaan we steeds meer veranderingen en telkens passen we ons aan. Dat beïnvloedt hoe we ons voelen en hoe we ons gedragen.

Joost vroeg deelnemers aan ENCOUNTER#7 een tijdlijn van deze veranderingen te maken. Daarop markeerden zij leuke, pijnlijke of onverwachte ervaringen en persoonlijke herinneringen. Deelnemers werken met een kroontjespen. Deze vlekt snel maar is ook herkenbaar. Veel ouderen hebben ermee leren schrijven. Het ontwerpen van uitdagingen, zoals het gebruik van de kroontjespen, is een onderdeel van ENCOUNTER. Het vraagt deelnemers om zorgvuldig en geconcentreerd te werken, waardoor tijd voor reflectie ontstaat. Zo ontstond een verzameling tijdbalken van verschillende generaties. Ze maken inzichtelijk dat, naarmate wij langer leven, ons gedrag en gevoel zich telkens moet aanpassen aan de mogelijkheden van ons lichaam.

Joost van Wijmen ziet bewoners van woonzorgcentra als experts van deze verandering. Het ontsluiten van hun expertise maakt de veerkracht van ouderen zichtbaar. Hun ervaringen werken als een spiegel.

Het project ontstond in 2019 en werd 17 augustus t/m 4 oktober 2020 getoond bij Yksi Expo te Eindhoven. Het was onderdeel van de Social Design Lobby en de Embassy of Health tijdens de Dutch Design Week 2020.

Bekijk hieronder de video van Embassy of Health. 

Ons lichaam definieert wie wij zijn. Het groeit en wordt ouder. Het beschadigt, herstelt of wordt hersteld. Deze veranderingen worden soms zichtbaar door littekens op onze huid. Met een onalledaagse verzameling geborduurde littekens onderzoekt een team van social designers, productmakers en onderzoekers, onder leiding van Joost van Wijmen, het veranderende lichaam.

Binnen ENCOUNTER staan ontmoetingen centraal. Ze komen echter niet altijd tot stand. ENCOUNTER#5 zou een samenwerking zijn tussen het Van Abbemuseum, Eindhoven, het Lectoraat Performatieve Maakprocessen van de HKU en Stichting ENCOUNTER. Het project raakte verstrikt in talloze mails en de agenda’s van de verschillende partners. Het is nooit gerealiseerd.

Iets wat bijna iedereen heeft maar wat niet vaak zichtbaar wordt: een litteken. Het zijn gestolde getuigenissen van vaak intieme veranderingen. Binnen ENCLOUNTER#4 ontwierp Joost ontmoetingen met mensen met een litteken. Tijdens zo’n ontmoeting vroeg hij of hij hun litteken mocht kopiëren en laten naborduren op zijde. Vervolgens ging hij met de deelnemers in gesprek. Enerzijds veroorzaakte de vraag nabijheid, anderzijds onthulde die de veranderingen die het lichaam heeft ondergaan.

De aard van de ontmoeting bleef telkens hetzelfde. Wat veranderde waren de omgeving en de doelgroep. Hiermee onderzocht Joost ook de invloed van de omgeving (de context) op de interventie. Daarnaast bleek het verhaal achter het litteken van grote invloed of iemand meedeed en welke impact deelname had. De reden om deel te nemen werd mede bepaald door de omgeving waarin de ontmoeting plaatsvond, het tijdstip, de verwachting van de deelnemer, de activiteit die onderbroken werd. Wat de deelname vervolgens met je doet, is afhankelijk van de lichamelijke verandering die je hebt ondergaan toen het litteken ontstond.

We maken dagelijks op verschillende manier contact met elkaar. Dit aanraken is gegoten in sterke sociale regels en wetten. ENCOUNTER#3 was een onderzoek naar de verleiding tot fysiek contact binnen een museale context. En werd in 2015 geëxposeerd als onderdeel van de tentoonstelling Reinventing Happiness in het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, nu Design Museum Den Bosch. In een geënsceneerde setting nodigde Joost van Wijmen bezoekers uit de handelingen van een kostuumontwerper – zoals het meten van lichaamsmaten – te ondergaan of bij andere bezoekers te verrichten. Worden deze handelingen als intiem ervaren? Wat doet dit met de ontmoeting?

Tijdens de ontmoeting werden ook hun maten gemeten met rode touwtjes. Er werd van kleding gewisseld en terloops vroeg hij deelnemers naar hun eventuele littekens. Zo werd het een actieonderzoek naar het moment van aanraken, intimiteit tussen onbekenden en de grenzen van het lichaam. Daarnaast bleek de impact het veranderend lichaam een thema dat voor deelnemers persoonlijk maar tegelijkertijd ook herkenbaar is.

Twee klittebandmannetjes ontmoeten elkaar op de vloer. De ene keer is de ontmoeting harmonieus, de andere keer wat ongemakkelijk. ENCOUNTER#2 had de vorm van een performance door publiek, voor publiek. Toeschouwers werden uitgenodigd om een klittenbandpak aan te trekken en elkaar aan te raken. Door de aanraking plakten de lichamen van de deelnemers aan elkaar. Met het aantrekken van een klittenbandpak transformeerde het publiek van toeschouwer naar deelnemer en ontstond er intiem contact.

Binnen ENCOUNTER#2 onderzocht Joost de impact van fysiek contact tussen onbekenden. In de relatie tussen mensen is dit essentieel. Om te troosten, om lief te hebben, om pijn te doen maken wij fysiek contact met elkaar. Dit contact is sterk verbonden met sociale regels en codes over fysiek gedrag. ENCOUNTER#2 plaatst deze momenten van lichamelijk contact in een meer abstracte context met als doel dit directe wederzijds fysieke ingrijpen te onderzoeken door het ervaren en publiekelijk te delen.